بازی درمانی کودکان یکی از روش‌های روان درمانی است که علاوه بر درمان مشکلات اضطرابی و اختلالات روانی، به افزایش سازگاری و توانمندی‌های کودکان نیز کمک میکند. در واقع درمانگران با استفاده از بازی درمانی به رفتارها، عواطف و احساسات درونی کودکان پی برده و برای رشد و تربیت سالم به والدین کمک می‌کنند. این روش به صورت فردی و گروهی توسط متخصصان و روانشناسان انجام می‌شود. همچنین والدین نیز می‌توانند بازی درمانی را در خانه اجرا کنند و از بازیهای مختلف در جهت ارتقای توانمندی‌های جسمی، ذهنی و ارتباطی فرزندشان بهره ببرند. با این حال باید توجه داشته باشید که استفاده از این روش توسط مشاوران کودک به مراتب اثرگذاری بیشتری خواهد داشت. در ادامه به بررسی کامل بازی درمانی کودکان خواهیم پرداخت پس همراه ما باشید.
منبع: بازی درمانی
به راحتی از کنار بازی کودکان خود عبور نکنید. کودکان در بازیهای خود نیازهای حسی حرکتیشان را برآورده می‌سازند و تخلیه انرژی در بازی باعث افزایش آرامش کودک می‌شود. در صورتی که این انرژی امکان بروز پیدا نکند، احتمالا به اضطراب، افسردگی و پرتحرکی تبدیل می‌شود. بازی برای کودکان به اندازه تغذیه صحیح، احساس صمیمیت و امنیت برای رشد مهم و ضروری است. به علاوه ویژگی‌های رفتاری کودکان در بازی‌هایشان قابل تشخیص است.
بازی درمانی یکی از روش‌های طراحی شده برای بهبود و ارتقای انواع وضعیت‌های ذهنی و روانی کودکان است. از آنجایی که کودکان ظرفیت کمتری برای پردازش هیجانات خود دارند، بازی درمانی بستری برای آن‌ها فراهم میکند تا بتوانند به روش‌های سالم احساسات هیجانات خود را کشف کرده و آن‌ها را ابراز کنند.
این کار نه تنها به پیشگیری از اختلالات روانی دوران کودکی کمک بسیاری میکند بلکه می‌تواند فرصت رشد روانی بیشتری را نیز در اختیار فرزندان قرار بدهد. همچنین در مواردی که کودکان با یک بحران یا رویداد آسیب زا نظیر تجاوز یا آزار جنسی روبه‌رو می‌شوند بازی درمانی به آن‌ها کمک میکند تا با ابراز هیجانات خود در روند بازی تنش‌های کمتری را تجربه کنند و روش‌های مناسب کنار آمدن با مشکل خود را یاد بگیرند.
برای شناخت بیشتر در زمینه کودک آزاری جنسی کلیک کنید.
جلسات بازی درمانی معمولاً به صورت هفتگی برگزار می‌شوند. هر جلسه چیزی بین 30 تا 60 دقیقه طول می‌کشد. فاکتورهای مختلفی می‌توانند در میزان طول درمانی که درمانگر برای فرزندتان تعیین میکند تأثیر گذار باشد که از جمله مهم‌ترین آن‌ها می‌توان به میزان پاسخ‌دهی کودک به این درمان و نوع مشکل او اشاره کرد.
جلسات بازی درمانی به طور کلی می‌توانند به 2 صورت گروهی و فردی برگزار شوند. در جلسات فردی فرزند شما به تنهایی در فرایند بازی با درمانگر قرار می‌گیرد. اما در جلسات گروهی کودکان دیگری نیز حضور دارند که کودک با آن‌ها نیز بازی کرده و نحوه تعاملات او توسط درمانگر زیر نظر گرفته می‌شود.
متخصصانی که از بازی درمانی در جلسات مشاوره با کودک استفاده می‌کنند از نظر نوع رویکرد به دو دسته تقسیم می‌شوند. دسته اول درمانگرانی هستند که نقش فعالی در جلسات دارند و سعی می‌کنند بازی‌ها را به سمت اهداف خاصی هدایت کنند. اما دسته دوم بیشتر مشاهده‌گر هستند و به طور غیر مستقیم با مشاهدات عمیق به دنبال کسب شناخت بیشتر از کودک می‌باشند.
بعد از اینکه کودک شما بازی را با وسایل شروع کرد؛ درمانگر اعمال و گفتار او را زیر نظر می‌گیرد. بر اساس نگرانی‌هایی که در اعمال کودک می‌بیند؛ درمانگر تفسیر و نتیجه‌گیری میکند. در نهایت راه حل‌های مناسب را در اختیار شما قرار می‌دهد. به طور کلی روند جلسات در بازی درمانی 6 مرحله را طی میکند که در ادامه به آن‌ها اشاره کرده‌ایم.
در ابتدا درمانگر با شما راجع به پیشرفت‌ها و عملکرد کلی کودک و مشکل صحبت میکند و ممکن است با کودک نیز گفت‌وگویی داشته باشد.
ممکن است درمانگر قبل از شروع درمان وضعیت کودک شما را در شرایطی متفاوت مشاهده کند. مثل زیر نظر گرفتن کودک در حین نقاشی یا بازی، تا بتواند بهترین و مناسب‌ترین روش درمانی را انتخاب کند.
برای کاهش استرس کودک و ایجاد آرامش، درمانگر کودک را در جریان مراحل و اتاق درمان قرار می‌دهد. بر اساس مشکل کودک این مرحله متفاوت خواهد بود.
در مرحله پذیرش، درمانگر سعی میکند تا وضعیت کودک را مشخص کند و در فرایند آزمایش قرار دهد. در این مرحله کودک به درمانگر اعتماد میکند و آماده تغییر می‌شود.
مرحله رشد مهم‌ترین مرحله درمان است. کودک در این مرحله در حد فهمش مشکل را می‌شناسد و می‌تواند با آن برخورد کند.
آخرین مرحله درمان برای کودکان دشوار است چرا که آن‌ها می‌خواهند نتیجه کار را بفهمند.
امروزه روش‌های مختلف و بسیار متنوعی برای اجرای بازی درمانی طراحی شده است. ما در ادامه به چند نمونه از آن‌ها اشاره کرده‌ایم.
کودکان به خصوص در سنین پایین بیشترین تأثیر را از والدین خود می‌پذیرند و دائماً تلاش می‌کنند رفتارهای آن‌ها را تقلید کنند. در بازی درمانی به کمک تقلید، درمانگر از کودک می‌خواهد تا در قالب بازی، نقش یکی از والدین خود را اجرا کند. این کار باعث می‌شود که او راحت‌تر بتواند احساساتش را در مورد پدر و مادر ابراز کند و ترس و نگرانی‌های خود را در جریان بازی به نمایش بگذارد.
کودکان بیش از هر زمان دیگری برای پرورش خلاقیت آماده هستند. درمانگر برای اینکه بتوانند این ویژگی را در آن‌ها رشد دهند از بازیهای نمادی استفاده میکند. در جریان این بازی‌ها از کودک خواسته می‌شود که با تخیلات خود یک موقعیت خاص را شرح دهد یا به کمک اشیای ساده و کاردستی‌های بسیار آسان مواردی نظیر هواپیما و ماشین را تجسم کرده یا بسازد. همچنین استفاده از انواع فعالیت‌های هنری در جریان بازی‌ها نظیر نقاشی، خمیر بازی، شن بازی و ... نیز می‌توانند در پرورش خلاقیت نقش بسیار مؤثری داشته باشند.
در بازیهای فیزیکی بیشتر هدف این است که اعضای بدن کودک در فرایند بازی درمانی درگیر باشد و او از کسالت و تنبلی که به خصوص در دوران مدرن با رواج انواع بازیهای مجازی و کامپیوتری شایع شده در امان بمانند. از همین رو در این بازی کودک و درمانگر یک بازی که نیاز به جست و خیز و فعالیت بدنی دارد را با هم انجام می‌دهند.
کودک در دنیای خود از خیالات زیادی استفاده میکند و درک صحیحی از میزان قدرت خود ندارد. زمانی که در بازیهای ساختار یافته متخصصین قرار می‌گیرد؛ می‌تواند ذره ذره تخمین مناسب‌تری از توانایی‌های خود کسب کند.
انسان نیازمند پذیرش احترام از سمت دیگران است؛ همانطور که کودکان رشد می‌کنند این نیازمندی‌ها به نسبت عزت نفس تغییر میکند. کودک در بازی‌ها می‌تواند با کسب پیروزی به اعتماد به نفس بیشتر و در نتیجه استقلال بیشتری دست یابد.
حضور در بازی، درک نوبت، فراگیری مهارت حل مساله و... به اجتماعی شدن کودک و درک ارتباط مابین بازی کودک کمک میکند. در حالی که تمرین‌ها و نظریه‌های مختلفی در بازی درمانی استفاده می‌شود، موضوع اصلی در همه انواع آن تجربه‌ها، احساسات و میل‌هاست.
انتخاب درمانگر مناسب از مهم ترین موضوعاتی است که والدین باید در آن دقت بسیاری لحاظ کنند. افراد زیادی تنها به مشورت دوستان و دیگر والدین بسنده می‌کنند و پشیمانی چیزیست که نصیبشان می‌گردد. در ادامه به برخی ویژگی‌های درمانگر خوب پرداخته‌ایم.
1- درمانگر خوب فردیست که بتواند شرایطی را فراهم کند که کودک به او اعتماد کند. یک درمانگر خوب به کودک شما آزادی عمل می‌دهد و به سادگی کودک را به خاطر اشتباهاتش مورد سرزنش قرار نمی‌دهد.
2- به نکات مورد اهمیت کودک توجه میکند. به کودک اجازه می‌دهد احساساتی را که نمی‌خواهد بروز ندهد و یک ارتباط دوستی با کودک برقرار میکند.
3- اگر کودک تمایل به بازی نداشته باشد، مشاور باید او را تشویق کند، اگر کودک ساکت بماند و بازی نکند، مشاور بازی با اسباب بازی ها را شروع میکند و بتدریج از کودک دعوت میکند که در بازی شرکت کند.
4- درمانگر در طول درمان و هنگام کار با کودکان، باید بپذیرد که کودک دلایلی برای هر آنچه که انجام می‌دهد دارد و مسائل زیادی وجود دارد که ممکن است برای کودک مهم باشد. در حالی که قادر نیست آن‌ها را با درمانگر خود در میان بگذارد.
5- برای این که درمانگر در بازی درمانی موفق باشد، باید دارای ویژگی‌هایی چون قابل اعتماد بودن، پذیرا بودن و احترام به کودک باشد.
مرکز مشاوره حامی هنر زندگی با داشتن مشاورانی در زمینه‌های مختلف و مخصوصا کودکان و بهره بردن از متخصصان بازی درمانگر آماده کمک به والدین و کودکان است. برای اطلاع بیشتر می‌توانید از مشاوره تلفنی بهره مند شوید.
برای آشنایی بیشتر در زمینه مشاوره تلفنی کلیک کنید.
از آن جا که کودکان توانایی انتقال مفاهیم را ندارند از طریق بازی درمانی می‌توان به رفتارهای ناسالم و احساسات درونی کودک پی برد. بدین صورت با تشخیص زودهنگام درمان موثرتر خواهد بود. به طور مثال فرزند بالای 5 سال شما ممکن است مشغول بازیهای حسی حرکتی شود که در این شرایط احتمالا مبتلا به اختلال اوتیسم تشخیص داده می‌شود. تشخیص اختلالی مانند اوتیسم در سنین پایین به میزان قابل توجهی در بهبود بیماری موثر است.
برای آشنایی بیشتر در زمینه اختلال اوتیسم کلیک کنید.
برای کودکانی که قوانین بازی را رعایت نمی‌کنند، درمانگر با ایجاد یک فضای امن و مناسب به تشویق کودک برای رعایت قوانین می‌پردازد. بدین صورت هیچ گونه اضطرابی به کودک وارد نمی‌شود و می‌تواند روش‌های گوناگون کنار آمدن را بیاموزد.
مشاوران کودک از بازی درمانی که نوعی روان درمانی است، برای درمان اختلالات کودکان و مخصوصا وسواس استفاده می‌کنند. در واقع درمانگر با انتخاب بازیهای مناسب از بروز و پیشروی برخی اختلالات در بزرگسالی جلوگیری میکند. به علاوه به والدین نیز درباره این بازی‌ها توضیحاتی داده می‌شود که آن‌ها بتوانند در موقعیت‌های دیگر نیز از آن‌ها بهره ببرند. مثلا کودکانی که وسواس دارند تمایل کمتری به خمیر بازی، گل بازی یا بازیهای مشابه دیگر دارند. درمانگر با انتخاب صحیح اسباب بازی این مشکل را حل میکند.
برای شناخت بیشتر در زمینه روان درمانی کلیک کنید.
یکی از مهم ترین و اساسی ترین نکاتی که می‌تواند به رشد سالم یک فرد در زندگی بزرگسالی منجر شود؛ داشتن قدرت حل مسئله است. هر گاه کودک بتواند از طریق مواجه صحیح با مشکلات و رویدادهایی که موجب هیجان و اضطراب او شده‌اند روبه‌رو شود، می‌تواند با تنش حاصله از آن نیز مقابله کند. کودک اگر نتواند هنگام رویارویی با اضطراب راهی منطقی برای خود پیدا کند، دچار ترس و دلهره خواهد شد.
برای اطلاع بیشتر در زمینه مهارت حل مسئله کلیک کنید.
استفاده از بازی درمانی تنها به جلسات مشاوره کودک محدود نمی‌شود. بسیاری از والدین می‌توانند از بازیهای مختلف در جهت ارتقای توانمندی‌های جسمی، ذهنی و ارتباطی فرزندشان بهره ببرند و به نوعی بازی درمانی را در خانه نیز اجرا کنند. از جمله فعالیت‌هایی که والدین در این زمینه می‌توانند انجام دهند می‌توان به موارد زیر اشاره کرد.
برخی کودکان در رعایت قوانین نانوشته در دنیای اجتماعی مشکل دارند. برای مثال اگر کودک شما کمی بیش فعال باشد نمی‌تواند نوبت را رعایت کند و دائماً وسط حرف دیگران می‌پرد. به جای اینکه دائماً به او گوشزد کنید نباید این کار را انجام دهد یا به جای اینکه سرزنشش کنید می‌توانید مواردی که کودک باید رعایت کند را به عنوان قوانین یک بازی مطرح کنید و تنها زمانی به فرزندتان پاداش دهید یا او را برنده اعلام کنید که او بتواند آن‌ها را رعایت نماید.
برخی از پدر و مادرها فکر می‌کنند جدیت در آموزش درس به کودک به معنای سخت‌گیری بسیار یا ایجاد فضایی خشک و غیر قابل انعطاف است. این در حالی است که کودکان اکثراً در این فضا احساس استرس و اضطراب می‌کنند و عملکرد خود را از دست می‌دهند. اگر کودک شما مشکلی در یادگیری مفاهیم درسی دارد تلاش کنید بدون سرزنش با استفاده از ابزارهای کمکی و در قالب یک بازی آن را به فرزندتان آموزش بدهید. بررسی‌ها نشان می‌دهد اکثر کودکان در این شرایط بیشترین بازدهی و عملکرد ذهنی را از خود نشان می‌دهند.
هوش هیجانی به معنای توانایی فرد در تشخیص انواع احساسات و هیجانات، تفکیک آن از یکدیگر و تشخیص آن‌ها در خود و سایر افراد است. همچنین همدلی به معنای این است که فرد بتواند دنیا را از دریچه چشم دیگری نگاه کند و احساسات او را درک نماید. هرچقدر هوش هیجانی و همدلی بیشتر تقویت شود فرد در تعاملات اجتماعی موفق‌تر عمل خواهد کرد.
برای اینکه بتوانید این عوامل را در فرزندتان پرورش دهید می‌توانید از بازیهای نمایشی کمک بگیرید. در جریان نمایش شما می‌توانید از کودک بخواهید که خود را جای افراد مختلف با احساسات متفاوت بگذارد و نقش آن‌ها را ایفا کند. این امر به او کمک میکند که بتواند انسان‌ها و عواطفشان را در شرایط مختلف بیشتر درک کند و همدلی قوی‌تری را در خود پرورش دهد.
باید توجه کنید که بازی درمانی در منزل برای حل مشکلات شدید کودک به اندازه استفاده از بازی درمانی توسط درمانگر موثر نخواهد بود به همین دلیل بهتر است تا از مشاوره کودک در این زمینه بهره مند شوید.
برای آگاهی بیشتر در زمینه مشاوره کودک کلیک کنید.
برای دریافت مشاوره در زمینه بازی درمانی کودکان می توانید با مشاوران مرکز مشاوره روانشناسی حامی هنر زندگی از طریق تلفن ثابت از کل کشور با شماره 9099075228 و از تهران با شماره 9092305265 تماس بگیرید.
منبع: بازی درمانی