کمال گرایی در کودکان یکی از صفاتی است که در روانشناسی مورد بحث بسیاری قرار گرفته است. اگرچه کمال گرا بودن می‌تواند یک ویژگی مطلوب باشد، با این حال در بعضی مواقع نیز کمال گرایی آسیب‌هایی را در شخصیت فرد ایجاد می‌کند. برخلاف تصور والدین، رشد بیش از حد کمال گرایی در کودکان نه تنها نمی‌تواند باعث پیشرفت آن‌ها شود، بلکه کودک مستعد ابتلا به اختلالات اضطرابی و افسردگی می‌شود. در این راه لازم است که والدین یک بازنگری در شیوه تربیتی خود انجام داده و با توجه به تلاش کودک و نه صرفا نتیجه، او را تشویق کنند. همچنین با افزایش اعتماد به نفس کودک، آموزش مهارت‌های سازگاری و بهره بردن از مشاوره کودک می‌توانید به غلبه بر کمال گرایی در کودک خود کمک کنید. با توجه به اهمیت کمال گرایی در کودکان، در این موضوع به بررسی دلایل و راهکارهایی جهت کاهش این وضعیت خواهیم پرداخت.
منبع: کمال گرایی در کودکان | علت، رشد و درمان کمال گرایی کودکان
کمال گرایی، در روانشناسی به مجموعه خصوصیات شخصیتی گفته می‌شود که باعث می‌شود فرد همواره در تلاش باشد تا تمامی کارها را بدون عیب و نقص انجام دهد. این افراد معمولاً برای خود معیارهای بسیار سختگیرانه‌ای وضع می‌کنند و معمولاً ارزیابی‌های انتقادی از خود دارند. افراد کمال گرا همواره در تلاش هستند تا صرفاً کارها را بدون هیچ‌گونه عیب و نقصی انجام دهند. همچنین آن‌ها به‌شدت نگران این هستند که مورد ارزیابی دیگران قرار بگیرند و همواره تلاش می‌کنند تا از نظر تمامی افراد کاملاً عالی به نظر برسند.
کودکان کمال گرا دارای رفتارهای مشخصی هستند که می‌توانید آن‌ها را در هر گروه سنی مشاهده کنید. ازجمله این رفتارها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد. در این زمینه روانشناسی کودک می‌تواند به شما در شناخت دقیق تر این نشانه‌ها کمک کند.
برای آگاهی بیشتر در زمینه روانشناسی کودک کلیک کنید.
روانشناسان معتقدند کمال گرایی در کودکان می‌تواند دلایل بسیاری داشته باشد یا ممکن است مجموعه‌ای از این دلایل در کنار هم باعث کمال گرایی در کودکان شوند. برخی از مهم‌ترین این عوامل شامل موارد زیر هستند.
یک تحقیق که در سال ۲۰۱۵ میلادی انجام گرفت، نشان می‌دهد که کمال گرایی می‌تواند با برخی از بیماری‌های روانی نظیر اختلال وسواس فکری عملی همراه باشد. این یافته روانشناسان را به این نتیجه رساند که احتمالاً در کمال گرایی ممکن است نواقص بیولوژیکی نظیر کم یا زیاد بودن برخی از مواد شیمیایی مغز مطرح باشد.
والدین معمولاً فرزند خود را برای بهترین بودن تربیت می‌کنند. آن‌ها تلاش می‌کنند فرزندشان در مدرسه همیشه باهوش‌ترین باشد و یا در کلاس ورزشی که ثبت‌نام‌شده است بهترین باشد. وجود چنین برخوردهای با کودکان در آن‌ها این باور را ایجاد می‌کند که اشتباه کردن بسیار بد و غیرقابل گذشت است. به همین دلیل آن‌ها از کودکی یاد می‌گیرند در صورتی مورد تشویق قرار گرفته یا مطلوب هستند که کاملاً بدون اشکال رفتار کنند.
والدین کمال گرا از دو طریق می‌توانند باعث رشد کمال گرایی در کودکانشان شوند؛ در درجه اول ممکن است آن‌ها خصایص ژنتیکی را به فرزندشان منتقل کنند. در درجه دوم والدین کمال گرا معمولاً در تربیت‌هایشان مواضع بسیار سختگیرانه‌ای را ایجاد می‌کنند. این مسئله باعث می‌شود که کودکان احساس کنند می‌بایست همواره به معیارهای بسیار بالایی دست پیدا کنند تا ازنظر والدینشان پذیرفتنی باشد.
هنگامی‌که در مدارس صرفاً برگرفتن نمره بالاتر یا باهوش‌تر بودن کودکان توجه شود و کودکانی که روند یادگیری آهسته‌تری دارند مورد سرزنش قرار بگیرند؛ این مسئله به کودکان نشان می‌دهد که برای دستیابی به موفقیت در جامعه می‌بایست در بهترین حالت قرار داشته باشند. همچنین هنگامی‌که درس خواندن در مدارس یا دانشگاه‌های بهتر مختص دانش‌آموزانی است که تلاش بیشتری می‌کنند و اشتباه کمتری در امتحاناتشان دارند این مسئله باعث ترغیب کمال گرایی در کودکان می‌شود.
کودکانی که به لحاظ عزت‌نفس و ارزش وجودی در درجه پایین‌تری قرار دارند معمولاً این باور را در خود شکل می‌دهند که برای پذیرفتنی بودن و مورد محبت والدین و دیگران قرار گرفتن می‌بایست به بالاترین معیارها دست پیدا کنند. درنتیجه آن‌ها تلاش برای کمال گرایی را شروع خواهند کرد.
کمال گرایی در کودکان می‌تواند باعث بروز آسیب‌های بسیاری شود که ازجمله آن‌ها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد.
کمال گرایی به این معناست که فرد همواره از شکست دوری می‌کند و در تلاش است تا خود را به‌عنوان بهترین، به دیگران ثابت کند. این مسئله باعث می‌شود که او همواره حجم زیادی از استرس و نگرانی را در خود تحمل کند. استرس می‌تواند باعث به وجود آمدن انواع مشکلات جسمی در فرد شود.
برای آشنایی بیشتر در زمینه استرس در کودکان کلیک کنید.
مطالعات نشان می‌دهد که بروز بیماری‌های روانی نظیر انواع اختلالات اضطرابی یا افسردگی در افرادی که مبتلابه کمال گرایی هستند به نسبت افراد عادی بیشتر است. این مسئله می‌تواند به این خاطر باشد که شکست و ناکامی افراد کمال گرا را بیشتر تحت تأثیر قرار داده و ناامیدتر خواهد کرد. همچنین آن‌ها دائماً نگران این هستند که ازنظر دیگران به حد کافی خوب باشند یا در حد تمام و کمال معیارهای خود را برآورده کنند که این موضوع باعث وجود اضطراب بسیاری در آن‌ها خواهد شد.
درصورتی‌که کمال گرایی در یک فرد بیش‌ازحد رشد کند معمولاً باعث می‌شود که سطح عملکرد در او افت کرده یا به‌طورکلی اقدام به شروع هیچ فعالیتی نداشته باشد زیرا آن‌ها احساس می‌کنند که توانایی کافی برای صد درصد موفق شدن در این شرایط را ندارند درنتیجه بهتر است برای جلوگیری از یک شکست به‌طورکلی وارد یک موضوع نشوند.
فرزندانتان را صرفاً به دلیل نتایج مناسبی که به دست می‌آورند تشویق نکنید بلکه آن‌ها را برای تلاشی که در راه رسیدن به نتیجه انجام داده‌اند مورد قدردانی قرار دهید. به فرزندانتان این را بیاموزید که موفقیت تنها مسئله مهم در زندگی نیست. هنگامی‌که شما فرزندتان را به دلیل تلاشی که برای مطالعه انجام می‌دهد و پیشرفتی که در جریان مطالعه داشته است، مورد تشویق قرار می‌دهید شرایط بسیار بهتر از زمانی خواهد بود که شما فرزندتان را صرفاً برای دریافت نمره ۲۰ مورد تشویق قرار دهید.
اگرچه شکست برای تمام افراد، تلخ است، بااین‌حال بهتر است به فرزندتان کمک کنید مهارت‌هایی را برای کنار آمدن با شکست‌های زندگی آموزش ببیند. هنگامی‌که آن‌ها بتوانند در صورت وجود شکست با شرایط موجود کنار بیایند وضعیت روحی‌شان به‌مراتب بهتر از حالتی خواهد بود که آن‌ها از شکست بترسند و بخواهند همواره از شکست دور باشند.
با بیان داستان‌هایی راجع به شکست‌هایی که در طول زندگی داشته‌اید یا شکست‌هایی که اطرافیان داشته‌اند و نحوه جبران آن‌ها به فرزندتان بیاموزید که شکست جزء جدانشدنی زندگی همه انسان‌هاست و هیچ‌کس نمی‌تواند به‌طور کامل از شکست اجتناب کند.
به فرزندتان کمک کنید تا بتواند عزت‌نفس و خود ارزشمندی بالایی داشته باشد. برای این کار می‌بایست ارزش‌ها و توانایی‌های او را به وی نشان دهید. می‌توانید از آموزش مهارت‌های مختلفی استفاده کنید تا بتواند استعدادهایش را شناخته و به این باور برسد که در بعضی از موارد توانایی بالایی دارد و به‌خوبی عمل می‌کند.
یکی دیگر از راه‌هایی که می‌تواند عزت‌نفس بالا را در فرزندتان ایجاد کند این است که به‌صورت بی‌قیدوشرط به او محبت داشته و نشان دهید که درهرصورت قابل‌احترام است.
برای آگاهی بیشتر در زمینه افزایش اعتماد به نفس کودکان کلیک کنید.
معیارهایی که برای فرزندتان در نظر گرفته‌اید را با دقت ازنظر بگذرانید. آیا شما در حد توانایی‌های وی انتظارات معقولی از او دارید؟ یا انتظارات شما بیش‌ازحد کمال گرایانه است؟ درصورتی‌که احساس می‌کنید او با توانایی‌هایی که دارد از پس انتظارات شما بر نخواهد آمد سعی کنید انتظاراتتان را کمی کمتر کنید.
تربیت کودکان از جمله مسائلی است که نیاز به توجه بسیار زیادی دارد. بسیاری از مشکلات شخصیتی و آسیب‌های روانی که در آینده برای کودکان پیش می‌آید را، می‌توان با بررسی‌های دقیق و تخصصی در جریان تربیت، پیشگیری کرد. با توجه به پیامدهای منفی کمال گرایی در شخصیت و زندگی آینده کودک، می‌توان گفت پاسخ به این سوال که چگونه کودکانمان را به شکلی تربیت کنیم تا بتوانند درعین‌حال که به دنبال شکوفایی استعدادهایشان هستند، از کمال گرایی مرضی در امان باشند، یک نیاز حیاتی برای والدین است. روانشناس می‌تواند با بررسی تفکرات و رفتار کودک شما به‌صورت انفرادی راهکارهای مناسبی را در این زمینه ارائه کند.
برای آشنایی با تربیت کودک در سنین مختلف کلیک کنید.
آنچه به‌عنوان نشانگان هر بیماری یا معضل جسمی یا روحی مطرح می‌شود، متأسفانه در زمانی خود را نشان می‌دهد که شرایط نامطلوب به‌طور کامل در فرد ایجادشده است. روانشناسان معمولاً از طریق تکنیک‌هایی نظیر بازی‌درمانی یا نقاشی می‌توانند پیش از عود شدید مشکلات و مشاهده نشانه‌ها، رگه‌های از وجود کمال گرایی مرضی را در کودک شناسایی کنند و برای برطرف کردن آن برنامه‌ریزی کنند.
یک اصل مهم در روانشناسی، معتقد است که شخصیت هر فرد مانند اثر انگشت، کاملاً منحصربه‌فرد است و ما نمی‌توانیم برای افراد مختلف، از دستورات یکسانی استفاده کنیم. اگرچه مواردی که به‌عنوان راهکار مطرح می‌شوند، به لحاظ تجربی مورد آزمایش و بررسی قرارگرفته و نتیجه‌بخش هستند، بااین‌حال به دلیل جنبه همگانی این راهکارها، نمی‌توانیم زمانی را صرف آزمون و خطا کنیم تا دریابیم که کدام‌یک از این روش‌ها بهتر بر روی کودک ما اثر می‌گذارند. روانشناس با بررسی شرایط، توانایی‌ها و نقاط ضعف کودک شما به‌صورت انحصاری، از مناسب‌ترین راهکارها برای وی استفاده خواهد کرد.
یکی از مشکلات رایج در تربیت کودک، ناهماهنگ بودن روش‌های والدین با یکدیگر، یا حتی والدین با اطرافیان است. هنگامی‌که روانشناس در جایگاه یک فرد متخصص توصیه‌هایی را مطرح می‌کند، معمولاً افراد همکاری بیشتری نشان خواهند داد.
کمال گرایی باعث بروز اضطراب و افسردگی بیشتر یا بروز مشکلات جسمانی به دلیل اضطراب می‌شود. ترس از شکست ممکن است منجر به این شود که کودک از شروع فعالیت‌های جدید اجتناب کند.
بله، راهکارهایی در این زمینه وجود دارد که از مهم‌ترین آن‌ها تشویق فرزند به دلیل تلاش کردن، به‌جای تشویق در برابر نتیجه و آموزش مهارت‌های مقابله‌ای برای کنار آمدن با شکست را می‌توان نام برد. در کنار بهره بردن از مشاوره کودک می‌تواند به شما بسیار کمک کننده باشد.
برای اطلاع بیشتر در زمینه مشاوره کودک کلیک کنید.
برای دریافت مشاوره در زمینه کمال گرایی در کودکان می توانید با مشاوران مرکز مشاوره روانشناسی حامی هنر زندگی از طریق تلفن ثابت از کل کشور با شماره 9099075228 و از تهران با شماره 9092305265 تماس بگیرید.
منبع: کمال گرایی در کودکان | علت، رشد و درمان کمال گرایی کودکان