درمان شناختی رفتاری یا CBT یکی از انواع رویکردهای روان درمانی است که تلاش می‌کند با هدف قرار دادن افکار فرد در طول جلسات درمانی و تغییر دادن آن‌ها منجر به بهبود هیجانات و رفتارهای ناخوشایند شود. این روش رایج‌ترین رویکرد کنونی در درمان اختلالات روانی است و برای طیف وسیعی از اختلالات و مشکلات نظیر افسردگی، انواع اضطراب، ترس‌ها، اعتیاد و حتی مشکلات جسمانی نظیر سندروم روده تحریک پذیر نیز استفاده می‌شود. ممکن است شما بخواهید قبل از مراجعه به درمانگر برای حل مشکل خود، از انواع روش‌های درمانی آگاهی داشته باشید و با این آگاهی به سراغ درمانگری بروید که در درمان مورد نیاز شما تخصص کافی داشته باشد. در ادامه این مقاله در مورد درمان شناختی رفتاری توضیحات بیشتری ارائه خواهیم داد پس همراه ما باشید.
منبع: درمان شناختی رفتاری CBT | پروتکل و فنون درمان شناختی رفتاری را چیست
درمان شناختی رفتاری درمانی است که در سبب شناسی مشکلات روحی روانی بیش از هر چیز به نقش تفکر تأکید می‌کند و الگوی تفکر افراد را به عنوان عامل تداوم بخش این مشکلات می‌شناسد. این درمان بعد از یک دوره تسلط رویکرد رفتار درمانی در روانشناسی پدید آمد. رفتار درمانگران در فرایند بهبودی مراجعان خود تنها به رفتارهای مخرب آن‌ها توجه می‌کردند. آن‌ها به کمک روش‌هایی نظیر شرطی‌سازی کلاسیک یا شرطی‌سازی عاملی به دنبال رفع مشکلات مراجعان خود بودند و تلاش می‌کردند همه چیز را به طور کاملاً عینی حل و فصل کنند.
اما پژوهش‌ها نشان می‌داد برخی مشکلات نظیر افسردگی معمولاً به درمان‌های رفتاری جواب نمی‌دهند. در این میان درمان‌های روان پویشی که پیش از رفتارگرایی در اوج قدرت بودند نیز در درمان این مشکلات چندان موفقیت‌آمیز عمل نکرده بودند از همین رو می‌توان گفت درمان شناختی رفتاری در پاسخ به محدودیت‌های دو رویکرد ذکر شده پدید آمد و نظریه‌پردازان زمینه‌ساز آن نظیر راتر و بندورا تلاش کردند تا بین ذهنیت گرایی و عینیت‌گرایی صرف تعادلی ایجاد نمایند و مؤلفه‌های اثربخش رویکردهای گذشته را در کنار یکدیگر به کار برند.
برای اطلاع بیشتر در زمینه روان درمانی کلیک کنید.
درمان شناختی رفتاری CBT بر این فرض استوار شده است که افکار، احساسات و رفتار انسان همگی با یکدیگر در ارتباط هستند، اما افکار در مرکز تمامی این‌هاست. در واقع رویکردهای شناختی رفتاری عامل اصلی همه مشکلات را افکار منفی می‌دانند زیرا وقتی این افکار در ذهن جریان پیدا می‌کنند، چرخه‌ای معیوب ایجاد می‌کنند. به این صورت که در ابتدا افکار منفی منجر به احساسات و رفتارهای مخربی می‌شود، سپس این احساسات و رفتارها افکار منفی بیشتری ایجاد می‌کنند و این چرخه به همین صورت ادامه می‌یابد و خود را تقویت می‌کند.
CBT با کمک به اصلاح این افکار این چرخه را در هم می‌شکند و منجر به بهبودی فرد می‌شود. برخلاف بسیاری از روش‌های درمانی، این درمان بر مشکلات فرد در زمان حال تمرکز می‌کند و زمانی به مسائل گذشته می‌پردازد که عملکرد فعلی فرد را تحت تاثیر قرار داده باشند.
برای آشنایی بیشتر در زمینه افکار منفی کلیک کنید.
در درمان شناختی رفتاری از فنون مختلفی استفاده می‌شود که ما در ادامه به چند مورد از مهم‌ترین موارد آن اشاره کرده‌ایم. همچنین شما می‌توانید با دریافت مشاوره تلفنی از مرکز روانشناسی حامی هنر زندگی از تکنیک مناسب برای درمان مشکلات خود آگاه شوید.
در اصلاح شناختی رفتاری درمانگر به درمانجو در مورد تحریف‌های شناختی یا همان خطاهای ذهنی آموزش‌هایی را ارائه می‌دهد. همچنین به درمانجو می‌آموزد که چگونه روزانه افکار مختلفی که به طور خودکار از ذهنش عبور می‌کنند را ثبت کرده و بتواند خطاهای شناختی ذهن خود را شناسایی کند.
از آنجایی که درمانگران شناختی رفتاری معتقدند احساسات و رفتار ما در نتیجه الگوهای ذهنی ما پدید می‌آید؛ روانشناس در این رویکرد به مراجع کمک می‌کند تا برای خطاهای شناختی خود جایگزینی پیدا کند و افکار سالم‌تری را در نظر بگیرد. طرفداران این رویکرد با پشتوانه پژوهش‌های علمی انجام شده در این حوزه معتقدند که با اصلاح شناخت‌ها یا همان افکار مخرب فرد الگوی رفتاری او نیز تغییر می‌کند و هیجانات مثبت‌تری نیز تجربه می‌شوند.
بازسازی عقلانی که بیشتر به کارهای درمانگر مشهور آلبرت آلیس اشاره دارد، تکنیکی است که در جریان تغییر افکار ناسالم از آن استفاده می‌شود. در واقع تغییر دادن الگوهای مخرب ذهنی کار آسانی نیست و درمانگر باید در جریان یک گفت و گوی عقلانی به فرد کمک کند تا بتواند به نامعقول بودن اندیشه‌های خودش پی ببرد. در بسیاری از موارد درمانگر از مراجع می‌خواهد گفت و گوهای درونی که در ذهنش جریان دارد را تحت نظر قرار دهد و آن‌ها را اصلاح کند. در واقع در این روش بیمار می‌آموزد وقتی ناراحت می‌شود لحظه‌ای تأمل کند و از خودش بپرسد در ذهنش به خود چه می‌گوید؟
مایه کوبی علیه استرس در واقع به معنای مقاوم‌سازی بیمار در برابر فشارهای روانی فعلی و آینده است که از بروز مشکلات روانی پیشگیری می‌کند. برای این کار درمانگر راهبردهای مقابله‌ای جدیدی را به درمانجو می‌آموزد و هم چنین به او کمک می‌کند تا از راهبردهای مقابله‌ای که خود از قبل در اختیار داشته به نحو احسن استفاده نماید.
این روش دارای سه مرحله مفهوم بندی، مهارت‌آموزی و کاربرد است. در مفهوم بندی مراجع یاد می‌گیرد که تشخیص دهد چگونه افکار، منجر به استرس، هیجانات منفی و رفتارهای نامناسب می‌شود. در مرحله بعدی درمانگر آموزش‌هایی نظیر مهارت کنترل هیجانات و بازسازی شناختی را آموزش می‌دهد و درمانجو آن‌ها را در اتاق درمان و بیرون از جلسات تمرین می‌کند. در آخر از فرد خواسته می‌شود تا از مهارت‌های آموخته شده در شرایط پر استرس کمک بگیرد و روی پیشگیری از مشکلات نیز تمرکز نماید.
پژوهش‌های بسیاری که در زمینه CBT انجام شده به ما نشان می‌دهد که این روش در بهبود طیف وسیعی از اختلالات روانی اثرگذار است. علاوه بر افسردگی و اضطراب که بیشترین بهره را از CBT می‌برند، این درمان برای بسیاری از اختلالات اولین درمان انتخابی می‌باشد که شامل موارد زیر هستند.
- اختلال وسواس فکری- عملی (OCD)
- اختلال پانیک
- اختلال استرس پس از سانحه
- انواع فوبیا
- اختلالات خوردن شامل بی اشتهایی و پرخوری عصبی
- اختلالات خواب نظیر بی خوابی
- اختلالات مربوط به مصرف مواد و الکل
علاوه بر اختلالات روانی CBT می‌تواند در بهبود برخی از مشکلات سلامتی که به صورت مزمن فرد را درگیر می‌کند تاثیر گذار باشد. مشکلاتی چون سندروم روده تحریک پذیر (IBS) و سندروم خستگی مزمن (CFS) نیز با CBT قابل رفع هستند. علاوه بر اینکه این درمان در بهبود علائم جسمانی این اختلالات موثر است، به فرد کمک می کند تا بتواند راحت تر با علائم ناشی از این بیماری‌ها کنار بیاید.
برای اطلاع بیشتر در زمینه انواع فوبیا و اختلال استرس پس از سانحه کلیک کنید.
درمان شناختی رفتاری رایج‌ترین رویکرد کنونی در درمان اختلالات روانی است و یکی از اختلالاتی که بیش از هر چیز از درمان شناختی رفتاری سود می‌برد افسردگی است. آرون بک از پیشگامان درمان شناختی رفتاری برای درمان این اختلال به کمک فنون شناختی و رفتاری تلاش‌های بسیاری نمود. او در این راستا سعی می‌کرد به مراجع نشان دهد که چه الگوهای فکری مخربی باعث بروز این مشکل در او شده‌اند. برای مثال بک این مسئله را مطرح کرد که افسرده‌ها در سه حوزه عقاید بیش از حد بد بینانه و منفی دارند که شامل خود، آینده و دیگران است. در واقع آن‌ها دائماً خود را سرزنش می‌کنند، فکر می‌کنند دیگران افراد متخاصم و آسیب‌رسانی هستند و هم چنین امیدی به آینده نیز ندارند. بک برای درمان این شرایط استفاده از فنون زیر را پیشنهاد داد که امروزه در درمان افسردگی تا حد زیادی کاربرد دارند.
1- افزایش سطح فعالیت روزانه فرد برای غلبه بر نافعالی شدید که در افسردگی مشاهده می‌شود.
2- افزایش فعالیت‌های لذت بخشی که فرد در آن‌ها از تسلط کافی برخوردار است.
3- تصویرسازی شناختی به‌گونه‌ای که فرد موقعیت‌های مهم را در ذهن تجسم کرده و به طور ذهنی مشکلات و موانع را پیش‌بینی نماید.
4- آموزش مهارت‌های بین فردی نظیر جرات مندی و قاطعیت
5- شناسایی افکار خودکاری که در دوره‌های افسردگی به سراغ فرد می‌آیند.
7- آموزش مهارت‌های حل مسئله به جای کناره گیری از مشکلات
برای اطلاع بیشتر در زمینه اختلالات روانی و درمان افسردگی کلیک کنید.
هنگامی که به شما درمان شناختی رفتاری توصیه می‌شود؛ شما باید با یک روان درمانگر متخصص در این حیطه، به صورت هفتگی یا هر دو هفته یک بار برای رفع مشکل خود ملاقات کنید. تعداد جلسات در این درمان از 5 تا 20 جلسه متغیر است و هر جلسه چیزی بین نیم ساعت تا یک ساعت به طول می‌انجامد. در جریان جلسات درمانی روان درمانگر به شما کمک خواهد کرد تا مشکلات اصلی خود را به مشکلات کوچک تری تقسیم کنید. مثلا مشخص کنید که دقیقا چه مشکلاتی در سطح فکر، هیجانات و رفتارهای خود دارید.
همچنین درمانگر به شما کمک خواهد کرد سه حوزۀ فکر، هیجان و رفتار را به دقت بررسی کنید و از تاثیرات آن‌ها بریکدیگر آگاه شوید و بدانید که چطور این‌ها می‌توانند به شما آسیب بزنند و به صورت متعارض با واقعیت عمل کنند. پس از این با آموزش و تمرین، با مهارت‌هایی برای تغییر این سطوح آشنا خواهید شد. هدف اصلی در این درمان این است که شما بتوانید مهارت‌هایی را که در طول درمان یاد می‌گیرید در خارج از جلسات و در زندگی روزمرۀ خود نیز به کار ببرید. به همین منظور است که درمانگران پس از هر جلسه یکسری تکالیف خانگی را به شما ارائه می‌دهند تا بتوانید این مهارت‌ها را در شرایط گوناگون تمرین کنید و در نهایت بدون کمک درمانگر نیز قادر به حل مشکلات خود باشید.
درمان شناختی رفتاری بیشترین نقش را در درمان افسردگی و اضطراب دارد با این حال در درمان وسواس فکری عملی و مشکلات جسمانی مانند سندروم روده تحریک پذیر نیز تاثیرگذار هستند.
برای آشنایی بیشتر در زمینه وسواس فکری عملی و روده تحریک پذیر کلیک کنید.
برای دریافت مشاوره در زمینه یافتن بهترین درمان می توانید با مشاوران مرکز مشاوره روانشناسی حامی هنر زندگی از طریق تلفن ثابت از کل کشور با شماره 9099075228 و از تهران با شماره 9092305265 تماس بگیرید.
منبع: درمان شناختی رفتاری CBT | پروتکل و فنون درمان شناختی رفتاری را چیست