اختلال وسواس در کودکان به صورت افکار، احساسات و ترس‌های ناخواسته بروز پیدا می‌کند که ممکن است با رفتارهای اجباری نیز همراه شود. این اختلال، کارکرد روزانه کودک را به شکل قابل ملاحظه‌ای مختل می‌کند و می‌تواند مشکلات زیادی در روند رشدی او برجای بگذارد. بروز وسواس در کودکان باید جدی گرفته شود، زیرا نشان دهنده وجود اضطرابی پنهان در آن‌هاست. از آن جایی که کودکان از ماهیت افکار وسواسی و رفتارهای اجباری خود اطلاعی ندارند و همچنین در ابراز و بیان هیجانات خود با مشکل مواجه می‌شوند؛ این وظیفه شماست تا از علائم وسواس در کودک خود آگاه باشید و آن‌ها را شناسایی کنید تا مداخلات درمانی توسط مشاور هرچه زودتر آغاز شود. در ادامه به بررسی بیشتر علل، نشانه‌ها و شیوه‌های درمانی که توسط روانشناسان کودک استفاده می‌شود خواهیم پرداخت.
منبع: وسواس در کودکان
وسواس یکی از اختلال‌های روان پزشکی مشترک در بین بزرگسالان و کودکان است که منشأ اضطرابی دارد. در گذشته اختلال وسواس به عنوان یکی از اختلالات اضطرابی در کنار مشکلات دیگری نظیر ترس‌ها یا همان فوبی‌ها مطرح می‌شد. با این حال امروزه انجمن روان پزشکی آمریکا به دلیل پیچیدگی‌های اختلال وسواس و اهمیت بسزای آن، طبقه جداگانه‌ای را به این اختلال اختصاص داده و در کنار وسواس‌های فکری و عملی، چند مشکل مرتبط دیگر از جمله بدریخت انگاری بدن، مو کنی، پوست کنی و اختلال احتکار را نیز در این طبقه قرار داده است که همگی ممکن است در کودکی نیز مشاهده شوند.
وجه مشترک همه این مشکلات داشتن مشغولیت ذهنی با موضوع یا موضوعاتی خاص است که پرداختن بیش از حد به آن موجب اختلال در عملکرد فرد می‌شود. پژوهش‌ها نشان می‌دهند که شروع این اختلالات در کودکی اغلب با پیش آگهی بد و سیر مخرب‌تر بیماری همراه است. به این معنا که فرایند درمان در کسانی که وسواس یا اختلالات مرتبط با آن را از کودکی تجربه می‌کنند دشوارتر بوده و بهبودی آن‌ها کندتر از سایر افراد خواهد بود. با این حال امروزه درمان‌های مختلفی اختصاصا برای کودکان طراحی شده که به آن‌ها کمک می کند از پیشرفت مشکل خود جلوگیری کنند و در همان کودکی مشکل خود را بهبود ببخشند.
وسواس فکری عملی، رفتارهای تکراری و کلیشه‌ای هستند که به دنبال اشتغال ذهنی فرد به افکار ناخواسته و آزاردهنده روی می‌دهند. بررسی‌های بالینی انجام شده روی کودکان حاکی از آن است که شیوع وسواس فکری عملی در پسران دو برابر دختران است.
برای شناخت بیشتر درباره وسواس فکری عملی کلیک کنید.
وسواس‌های فکری در کودکان، افکار، تصاویر یا تکانه‌های مزمن، مزاحم و غیر منطقی هستند. این افکار وسواسی چیزی فراتر از نگرانی در مورد تکالیف، میزان محبویبت میان دیگر کودکان و... است، اضطراب و نگرانی فراوانی برای کودک ایجاد می‌کند. همچنین کودک نمی‌تواند این افکار را از ذهن خود بیرون کند.
وسواس عملی، رفتارهای تکراری و هدفمندی هستند که کودک در صدد است از طریق آن‌ها، نگرانی و آشفتگی خود را خنثی کند. در واقع به قصد رهایی از این افکار، شروع به انجام رفتارهای اجباری می‌کند. برای این بچه‌ها به نظر می‌آید، تشریفات این قدرت را دارند تا از اتفاقات بد جلوگیری کنند.
نشانه‌های وسواس، ترس‌ها و افکار تکراری و مزاحم کودکان، چندین حوزه را در برمی‌گیرد که در ادامه به بررسی آن‌ها می‌پردازیم.
برای شناخت بیشتر درباره نشانه های وسواس کلیک کنید.
از جمله انواع وسواس در بچه‌ها می‌توان به موارد زیر اشاره داشت.
برای آشنایی بیشتر با انواع وسواس در کودکان کلیک کنید.
وراثت نقش مهمی در بروز وسواس در کودکان دارد، در واقع میزان شیوع وسواس در بچه‌هایی که اعضای خانواده آن‌ها دارای این اختلال هستند، بیشتر است. عامل مهم دیگر در پیدایش وسواس کودکان، عدم تعادل انتقال دهنده سروتونین در مغز است. همچنین گاهی اوقات وسواس می‌تواند بعد از یک بیماری یا یک دوره سخت و استرس زا برای کودک به وجود بیاید.
برای اطلاع از نشانه های استرس در کودکان کلیک کنید.
همان طور که گفته شد علاوه بر وسواس‌های فکری و عملی امروزه مشکلات دیگری نیز در دسته اختلالات وسواسی طبقه‌بندی می‌شود که ما در ادامه بروز هرکدام در دوره کودکی را بررسی کرده‌ایم.
در اختلال بدریخت انگاری فرد دائماً تصور می‌کند که نوعی نقص در ظاهر یا چهره او وجود دارد و همین امر منجر به احساس ناراحتی چشمگیر و بروز اختلال در حوزه‌های مختلف عملکرد فرد می‌شود. نکته بسیار مهم این است که این اختلال را با حساسیت‌های طبیعی که در دوره نوجوانی اتفاق می‌افتند اشتباه نگیرید و به اشتباه به نوجوانان برچسب نزنید. متخصصان برای تشخیص گذاری در سنین 10 تا 18 سال اغلب ملاحظات بسیار بیشتری به خرج می‌دهند.
چراکه در این دوران افراد در مسیر هویت‌یابی خود هستند و ممکن است نوسان‌های رفتاری و هیجانی مختلفی را از خود بروز دهند که نشان دهنده هیچ گونه اختلالی نیست و تنها پیش رفتن فرد در مسیر رشد فردی را نشان می‌دهد. در نتیجه اگر دیدید فرزندتان بیش از حد در آینه نگاه می‌کند، از ظاهر خود راضی نیست و دائماً از آن ایراد می‌گیرد؛ با توجه به سن و شرایط رشدی که در آن قرار دارد او را در نظر بگیرید و به جای سرزنش کردن یا بحث‌های بیهوده برای متقاعد کردن او از یک روانشناس متخصص در حیطه کودک و نوجوان کمک بگیرید تا بتوانید ریشه نارضایتی‌های فرزندتان را بهتر درک کنید و در ارتباط سالم‌تری با او قرار بگیرید. اگر کودک یا نوجوان به اختلال بدریخت انگاری مبتلا باشد نیاز دارد که جلسات روان درمانی فردی را با یک درمانگر آغاز نماید.
وسواس پوست کنی و مو کنی دو اختلال شبیه به هم هستند که هر دو در طبقه اختلالات مرتبط با وسواس قرار دارند. ابتلا به این اختلالات باعث می‌شود که کودک در جریان فعالیت‌های روزمره به طور ناخودآگاه یا ارادی پوست یا موی نقاط مختلف بدن خود را بکند و با انجام این کار احساس کاهش تنش کند. بروز این اختلال باید از وضعیت‌های روانشناختی دیگری نظیر اختلال تیک تمایز داده شود چراکه مسیر درمان در هریک از آن‌ها متفاوت خواهد بود. توجه داشته باشید که کودکانی که دچار وسواس پوست کنی یا مو کنی هستند اغلب برای انجام این کار نوعی فشار را در درون خود احساس می‌کنند در نتیجه کنترل کمی روی رفتار خود دارند.
دعوا یا سرزنش والدین اغلب این فشارها را بیشتر کرده و به نتیجه عکس می‌انجامد. به این معنا که کودکان در پی بدرفتاری‌های والدین فشاری بیشتری را برای آسیب زدن به پوست یا موی خود احساس می‌کنند و بیشتر در برابر این تمایل خود تسلیم می‌شوند. در نتیجه بسیار اهمیت دارد که در این شرایط رفتار درست با فرزندتان را بیاموزید و هرچه زودتر از یک متخصص در زمینه روانشناسی کودک برای درمان او کمک بگیرید.
اختلال احتکار یا انباشت گری به معنای جمع کردن وسایلی است که ارزش چندانی ندارند. اگر جمع کردن وسایل بی‌ارزش در حدی باشد که فضای زیادی از محیط زندگی فرد را اشغال کند و در کیفیت زندگی او تأثیر بگذارد، نوعی اختلال وسواسی در نظر گرفته می‌شود. پژوهش‌ها نشان می‌دهند کودکان مبتلا به اختلال بیش فعالی-نقص توجه بیش از دیگران به این مشکل دچار می‌شوند که این مسئله می‌تواند از عدم توانایی مغز آن‌ها برای سازمان دهی درست متعلقات ناشی شود. در این شرایط دریافت خدمات روانپزشکی و روان شناختی برای کمک به کودک و جلوگیری از شدت یافتن اختلال ضرورت دارد.
شایع‌ترین اختلالاتی که با وسواس در بچه‌ها همراه هستند، عبارتند از اختلالات اضطرابی، افسردگی، اختلال‌های یادگیری، اختلال‌های خوردن و سوء مصرف مواد و... .
برای آشنایی درباره اختلالات اضطرابی ، اختلالات یادگیری و سوء مصرف مواد کلیک کنید.
درمان وسواس در خردسالان، نیاز به زمان دارد و برای موفقیت در اتمام فرآیند درمان، باید در تمام مدت از کودک خود حمایت کنید. پذیرش کودک و درک کردن موقعیت او باعث می‌شود که اضطراب او کمتر شود. در جلسات مشاوره روانشناسی، با توجه به مصاحبه بالینی درمانگر می‌تواند مشکل کودکتان را تشخیص دهد و هرچه زودتر مداخلات درمانی آغاز شود، پیش از آنکه اختلال وسواس شدت پیدا کند. درمان شناختی–رفتاری به کودکان مبتلا به وسواس کمک می‌کند تا علاوه بر ترک رفتارهای وسواسی خود، به تدریج با ترس‌های خود مواجه شوند. مشاوره وسواس و مشاوره کودک به شما و فرزندتان کمک می‌کند تا بهترین درمان اتخاذ شود.
برای آشنایی بیشتر در زمینه مشاوره کودک و مشاوره وسواس کلیک کنید.
برای درمان وسواس در کودکی معمولاً از روش‌های رفتاری یا شناختی-رفتاری استفاده می‌شود. این روش‌ها توسط روانشناس انجام می‌شوند و به صورت جلسات انفرادی با کودک یا جلسات مشترک والدین و کودک صورت می‌گیرند. در بسیاری از موارد این درمان‌ها برای درمان وسواس کافی بوده و نیازی به مصرف دارو نیست. اما در شرایطی که اختلال کودک بسیار شدید شده باشد یا پاسخ او به درمان کم باشد اغلب دریافت داروهای روان پزشکی ضرورت پیدا می‌کند. همچنین کودکانی که در کنار وسواس به وضعیت‌های روانی دیگری نظیر بیش فعالی دچار هستند بیش از دیگران ممکن است به درمان دارویی نیاز داشته باشند.
برای آشنایی بیشتر در زمینه درمان وسواس کلیک کنید.
برای دریافت مشاوره در زمینه تشخیص و درمان وسواس می توانید با مشاوران مرکز مشاوره روانشناسی حامی هنر زندگی از طریق تلفن ثابت از کل کشور با شماره 9099075228 و از تهران با شماره 9092305265 تماس بگیرید.
منبع: وسواس در کودکان